Lęk – jak go rozpoznać u innej osoby?

Jak radzićsobie z lękiem?

Wbrew często stosowanym, potocznym uproszczeniom, lęk to nie to samo co strach. W przypadku tego drugiego mamy do czynienia z realnie istniejącym, zewnętrznym zagrożeniem. Lęk ma swoje źródło w funkcjonowaniu naszej psychiki, wobec czego często jest nieracjonalny, a nawet nie ma precyzyjnie określonego przedmiotu. Czym jest lęk? W jaki sposób możemy go rozpoznać?

Skąd biorą się stany lękowe?

Choć stany lękowe mają związek z oddziaływaniem środowiska zewnętrznego, w ich powstawaniu ogromny udział mają przede wszystkim wewnętrzne przeżycia poszczególnych jednostek oraz ich indywidualne doświadczenia z przeszłości (głównie z dzieciństwa). Lęk i strach to nie do końca rozdzielne zjawiska: stany lękowe mogą bowiem wynikać ze strachu przed rozmaitymi zdarzeniami, takimi jak utrata zdrowia, śmierć czy rozstanie z bliskimi osobami. Lęk często wynika również z niewiedzy, dezorientacji i chaosu w otoczeniu. Czasami może mieć związek także z określonymi cechami osobowości, takimi jak sztywność poznawcza i niechęć do rzeczy nieznanych. W takim wypadku lęk powstaje w reakcji na każde odstępstwo od „normy”, nowości i niecodzienne zdarzenia.

Lęk bywa chwilową emocją, powstającą w odpowiedzi na stresujące sytuacje, takie jak wystąpienia publiczne, spotkanie z nieznajomym psem czy lot samolotem. W takim wypadku pojawia się jakiś czas przed spodziewanym zdarzeniem i ustępuje niedługo po nim. Lęk może się również przerodzić w rozmaite postacie nerwic. Nieuzasadniony lęk stanowi m.in. podstawowy objaw nerwicy lękowej. Przybiera on zarówno postać trwałą, jak i napadową. W tym pierwszym przypadku uczucie to stale towarzyszy choremu i ma charakter uogólniony. Pacjent ciągle ma poczucie zagrożenia, napięcia psychicznego, niepokoju i wrażenie, że coś jest nie tak. Z kolei lęk napadowy przybiera postać nagłych napadów paniki.

Czym jest fobia?

Specyficznym rodzajem zaburzeń lękowych są fobie. W takim przypadku lęk ma konkretny przedmiot, czyli określone zjawisko, którego dany człowiek się boi. Jednocześnie wciąż nie jest to strach, o którym można byłoby powiedzieć, że ma realne podstawy – w przypadku fobii albo przedmiotem jest zupełnie niezagrażające zjawisko, albo reakcja lękowa na nie jest niewspółmiernie intensywna. Innymi słowy: coś, co dla osoby cierpiącej na fobię jest przerażające i straszne, dla kogoś zdrowego nie stanowi większego problemu. Wśród najbardziej znanych fobii wymienić można m.in. fobię społeczną (chorobliwą nieśmiałość, lęk przed kontaktami z innymi ludźmi, byciem obserwowanym i ocenianym), arachnofobię (lęk przed pająkami), zoofobia (lęk przed zwierzętami), ablutofobia (lęk przed myciem się), dysmorfofobia (lęk przed deformacją, brzydotą własnego ciała), gamofobia (lek przed wstąpieniem w związek małżeński), ligofobia (lęk przed ciemnością), lokiofobia (lęk przed porodem) oraz tanatofobia (lęk przed śmiercią).

Przyczyn fobii najczęściej upatruje się w mechanizmach warunkowania klasycznego i doświadczeniach z dzieciństwa. Jeśli ktoś w najmłodszych latach był straszony danymi obiektami (zwierzętami, pająkami, chorobami), może wykształcić nienaturalnie silne reakcje lękowe na te zjawiska. Podobnie może się stać w wyniku traumy (np. ugryzienia przez psa) lub modelowania (dziecko obserwuje rodziców i zaczyna bać się tego samego co oni).

Nerwica

Lęki występują również w innym rodzaju nerwicy – zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym. Jednym z głównych objawów tej choroby są uporczywe myśli związane ze zjawiskami, które wywołują silne reakcje lękowe. Osoby cierpiące na to zaburzenie szorują ręce aż do krwi, ponieważ boją się chorób wywoływanych przez zarazki, po kilka razy sprawdzają, czy zamknęły drzwi w obawie przed kradzieżą lub wracają się do domu, bojąc się, że nie wyłączyły gazu lub żelazka. Wszystkie ich kompulsje, nawet te najdziwniejsze, wynikają z przekonania, że gdyby nie wykonały owych czynności, stałoby się coś złego. Lęki te są silne, nieracjonalne i wszechogarniające.

Objawy napadu lękowego

W jaki sposób można rozpoznać lęk? Czasami ktoś deklaruje, że czegoś się boi – wtedy nie ma problemu z zauważeniem problemu. Są jednak również objawy fizyczne, które pomogą nam go zidentyfikować. Należą do nich: zawroty głowy, przyspieszone bicie serca, problemy z oddychaniem, ból głowy, brzucha lub klatki piersiowej, nudności i wymioty, drżenie kończyn, nagłe uderzenia gorąca, zaburzenia równowagi, tiki nerwowe, trudności z koncentracją, zaczerwienienie skóry lub jej bladość, nadmierne pocenie się, mrowienia, szumy w uszach lub biegunka. Oczywiście, nie wszystkie wymienione symptomy muszą występować u jednej osoby, jednak jeśli pojawia się kilka z nich – oznacza to silny napad lęku.

Jeżeli często towarzyszy nam silny lęk, nie warto próbować poradzić sobie z tym problemem na własną rękę. Zdecydowanie lepszym pomysłem będzie umówienie się na wizytę u psychologa, który zdroży odpowiednią terapię. Im wcześniej zgłosimy się do specjalisty, tym szybciej zauważymy efekty leczenia. Główną metodą stosowaną w tego typu trudnościach jest psychoterapia, którą czasami trzeba uzupełnić o leki przeciwdepresyjne SSRI (selektywne inhibitory wychwytu serotoniny).